czesny opis wypadków’; pamiętnikarz; pamiętne, ‘opłata składana sędziemu przez stronę wygrywającą’; pamięciowy; przeciwieństwo *namięci (namiętny); od pnia men-, p. mnieć; dla uwydatnienia różnicy przetłumaczyć oba słowa na niem. Nachsinn i Ansinn; pa- (po-) w odcieniu czasowem: ‘co się po-mni’.
pampuch, w 16. 17. wieku, dziś ‘pączek’; »w maśle opływa pampuchem«; z niem. Pfannkuchen, t. j. ‘smażony na panwi’ (Pfanne).
pan, panek, półpanek; panować (komu, dawniej); panać w psałterzu floriańskim, paniać, mylnie, w puławskim; państwo; pani, panic, dziś panicz (z ruskiem cz); pański, pańszczyzna; wspaniały (p.). Pan istnieje tylko u Słowian zachodnich, obcy zupełnie i Rusi (gdzie panibrat itp. są polonizmy), i Bałkanowi. Szczątek to panowania Awarów (p. olbrzym). Dopiero od 15. w. zastąpił pan dawniejszego gospodzina. Oznaczał ‘urzędnika chana awarskiego, wybierającego daniny’ (p. żupan); przeszedł na nazwę ‘urzędnika grodowego, t. j. kasztelana’; »pan Małogoski« np., to Niemojewski, kasztelan małogoski; jeszcze do końca Rzeczypospolitej kasztelan krakowski »panem krakowskim« po dawnemu się nazywał. Stara pani albo grzeszna pani (16. wiek), żartobliwie na ‘anus’, zmusiła używać dla osób określenia: starsza pani, ale w akcie r. 1558 »J. Kr. M. starej paniej«, w Odprawie Posłów (1578 r.) pani stara, ‘ochmistrzyni’. Pani jest jedynym rzeczownikiem, co do dziś zatrzymał w bierniku dawne -ą: panią (nie panię!). Panna, z przyrostkiem -na, jak księżna; panieński, panieństwo, panienka. Panosza, ‘paź, giermek’, ‘sługa’ (w biblji), ale ze szlachty, oznacza niby ‘półpanka, włodykę, ścirciałkę’; por. junosza i inne męskie na -osza, Lubosza (Luboszyn stąd nazwany); Czesi znają go dziś jeszcze, my tylko w panoszyć, rozpanoszyć się. Powstał pan z żupan, przez stałe w tytułach skracanie; *żpan Węgrzy przejęli od ujarzmionych Słowian, i- przedsunęli stałym swoim trybem językowym: ispan (niem. Gespan; por. Istvan z Stevan), ale jeszcze w 13. w. zapisał ich kronikarz Szymon z Keza postać pierwotną: »spani i. e. capitanei«. Z żpan, szpan, poszedł wkońcu chpan, parokrotnie u Czechów w 13. wieku zapisany, wreszcie pan. Z powodu tego nagłosu pierwotnego przyimek brzmiał u nich ke panu; brzmiałby k panu, gdyby samo p- zawsze nagłos stanowiło.
pan-, ‘wszech-’, we mnóstwie nazw pochodzenia greckiego, od grec. pās, pantos, ‘wszystek’. Tu należy i pantera, ‘wszech- albo wielko-zwierz'. Pomijam panteizm i inne złożenia, wyrażające ‘powszechność, uniwersalność’.
pancerz, pancernik, z niem. Panzer; pancerola, ‘szóstka pikowa’.
pandrowie, ‘robactwo’, pandry, ‘glisty’; d wsunięte, *pa-nrowie od pnia ner-, nor-, p. nor; dosłownie ‘to, co się wnarza’ (w człowieka itd.); we wszystkich językach słowiańskich najdziwaczniejsze przybiera postaci, u nas pamrowie itp.; stąd pędrak, i o ‘malcu’, ę z an wedle stałego trybu od 16. w.; Czesi również pandraka i kondrata (z tego) znają. U Stanka (1472 r.) zapisano i panrow, dla ‘faski mącznej’; czy to nie myłka ?
panegiryk, właściwie ‘mowa na uroczystościach i zebraniach ogól-
