jeszcze w 16. wieku ogólne (np. u Górnickiego, Bielskiego i i; u Reja: »na kolbę pokuszasz«; »w gończej albo w kolczej albo w turnieju«). Z tą (zapomnianą) kolbą nic nie ma spólnego dzisiejsza kolba u strzelby, w laboratorjach, z niem. Kolben (rodz. męsk.). Pozorny rozkaźnik od kolę w złożeniach: kolibyk (‘rzeźnik’), koliweszka (pogardliwe). Niem. Kolbe ‘pałka’, stąd nazwa starorus. kołbjagów, w 10.—12. wieku.
kolano, kolanko, kolankowy, kolankowaty; pokolenie właściwie ‘człon(ek)’ i pochodzi od tegoż pnia (kol-, urobione jak polano, i kel-, t. j. czel-, p. czoło, członek); Litwa nazwę ‘kolana’ wprost od kel- utworzyła, kelys; por. grec. kōlon, ‘członek’; nie z kołem go łączyć, ani od kolana oddzielać pokolenie, skoro już w cerk. kolēno ‘pokolenie’ znaczy.
kolasa, kolaska, słowo ruskie, bo w 16. i 17. wieku (u Joach. Bielskiego, Twardowskiego, Grochowskiego) tylko o ‘ruskich i tatarskich wozach’ używane; rodzime polskie winnoby brzmieć *kolosa (do koło, jak niebiosa do niebo), czes. kolesa, do czego dorobiono nową liczbę pojedynczą, koleso, jak i w rus., co nam obce. Liczba mnoga, koła i kolesa, oznaczała stale ‘wóz’; z kolesa wynikła romańska nazwa ‘powozu’, włos. calesse, hiszp. calesa, franc. callèche, z tego niem. Kalesche. Natomiast koleśnik, ‘kołodziej’, dawny wyraz rodzimy (u Mączyńskiego).
kolczuga, ‘pancerz z kółek’, np.: »twardy kirys i gięta kolczuga«, od kółka, kolca, z przyrostkiem -ga (por. maczuga).
kolebać, ‘kołysać’, kolebka, ‘kołyska’; obie pary słów od koła; na Rusi jest i kołybać i kołychać, co je łączy; kolěbati jest już cerkiewne, ‘wzruszać’; kolebką dawniej i ‘lektykę’ (»łóżko noszone«) i ‘kolasę’ nazywano; mylnie cholebać.
kolega, koleżanka, koleżeństwo, kolegować, kolegjum, kolegjalny, jak wszelkie podobne: koligacja, kolizja itd., z łac. collega, ‘dobrany’, colligare, ‘związać’, collisio, ‘zderzenie’, itd.
kolej, koleja; dopiero od końca 17. wieku ruguje kolej dawniejszą koleję, jak pieczeń, łódź, kieszeń, pościel, pogoń, zastąpiły dawniejsze: pieczenia, łodzia, kieszenia, pościela, pogonia; przyrostkiem -ĕja (jak w kurzaja, wierzeja itd.) od koła; właściwie tylko ‘ślad koła’, dalej ‘ślad’, ‘następstwo i jego porządek’, ‘obrót’, wkońcu na ‘drogę’ przeniesione: »kolej konna i żelazna«, stąd kolejowy, kolejowiec, kolejarz, kolejnik, »kolejka wąskotorowa«. Już przy końcu 17. wieku np. »częsta kolej na małej wsi«.
kolet, ‘kurtka żołnierska’, »kolet z łosiej skóry«, częste w 17. wieku; z włos. colletto, od collo, ‘szyja’, łac. collum (od ‘sterczenia’, celsus, ‘wysoki’), por. kołnierz.
kolęda, w cerkiew. ‘dzień noworoczny’, od łac. calendae, ‘pierwsze dni miesiąca’ (»wywoływane«, od calare, ‘wołać’, ?), ograniczone do ‘pierwszego stycznia’; z powodu zetknięcia się z świętem Bożego Narodzenia przeniesiono i na nie jego śpiewy i dary (»chodzić po kolędzie«, kolędować, kolędnicy), ale jeszcze kolędy 17. wieku nie zawierają niczego, coby się z tem świętem łączyło; są prastaremi, pogańskiemi jeszcze życzeniami noworocznemi powodzenia w domu, oborze i polu. Od końca 15. w., za
