Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 258.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

lustris’ i i.), wywodzona od kniet- = niet-, p. niecić; porównywano pruskie knajstis, ‘pożar’.

knieja, dawniej i kniehinia: »w jaskiniach, lochach, kniechiniach«, Suszycki, Świat górny, r. 1700; urobione od narzeczowego kien, kna, ‘pień’ (lit. kunas, ‘ciało’), »do kna« tyle co ‘do cna’, ‘z gruntu’; knowie, ‘ucięte kłosy, słoma’; knować, knuję, ‘ucinać’, przenośnie: »zdradę knować« (bezokolicznik knuć dorobiono nowy, jak kluć, psuć). Stąd ruskie knysz, ‘kołacz na stypie’, ‘bułka’ (»Ruś piecze knysze umarłym«, Potocki); przyrostek jak w kukisz, nagisz, gołysz.

knot u świecy, knod, ‘kolanko źdźbła’, z niem. Knote(n), Knode, toż samo co Docht (dziś w tem znaczeniu u Niemców już nieużywane, tylko w znaczeniu ‘węzła’); około r. 1500 tłumaczą je świecidłem.

knut, zbiorowe knucie, »knucim biją« w Moskwie (z tego mylnie jakiś niemożliwy knucz zmyślono); od 16. wieku z Moskwy przejęte, gdzie jest pożyczką od normańskich Waregów, nord. knūtr, ‘węzeł, sęk’; ten sam wyraz, niem. Knüttel, przejęliśmy w 16. i 17. wieku: knytle, knutle, knotle, ‘kije’, w literaturze sowizdrzalskiej.

knydel, ‘ciasto kulaste ze śliwkami; z grysu’, knedel; z niem. Knödel, zdrobniałego od Knot, i Knüttel; wyrazy niem. należą do kneten, ‘gnieść’.

knyp, ‘kozik’, mylnie i z gn-: gnyp; zdrobniałe knyś; z niem. Kneip, Schusterkneif, ang. knife, ‘nóż’.

knysać, knesać, ‘kołysać’, ‘rozrzucać’, czes. knisati, knisati se, ‘chwiać się’.

kob, prasłowiański wyraz dla ‘ptaków’ i idącej od nich ‘wróżby (losu, ducha)’, już w 10. wieku tłumaczy grec. tychē (‘los’, ‘genjusz-duch’); kob’ i kobić znaczy w staroruskiem ‘wróżenie’, z lotu ptaków (auspicium), albo ze »wstrjeczy«, ‘spotkania’; wszelakie nazwy ptaków, mianowicie drapieżnych i kruków, najbardziej w wróżeniu znaczących, stąd poszły: staroczeskie koba, ‘kruk’, i inne. U nas tylko w dalszych urobieniach: kobiec, kopczyk (zam. kobczyk), kobuz: »Ptak drapieżny kobiec i zuchwały, Ma przed nim biedę skowroneczek mały« (Cygański r. 1584; on i kobusów wymienia); zwykła forma kobuz, w 16. i 17. wieku częsta, szczególniej u Potockiego: »niemasz kobuza, żeby (wróbli) nagnał do więcierza«, »ten kobuz będzie skowronki straszył« (z listu Radziwiłła Czarnego), »obraca się w kobuza z krogulca«, »dobry kobuz na wróble«. Nie ceniono tego ptaka, i zbiorowe kobuź przeniesiono pogardliwie na wszelką ‘hałastrę’, szczególniej kozacką, ruską, stąd kobuźnik ‘Rusin’, ‘Kozak’: »Lachi mają nas Ruś za prostaki i kobuźniki«, r. 1634; »Rusi Lechom nie trzeba przykro mówić, jeden drugiemu nie ma kobuzać«, r. 1680; »wypędziwszy kobuź od szańców z rowów«, pod Zbarażem 1648 roku; »nasi Mazurowie kijmiby kobuś wszystkę zarzucili«; »w kraju tak odległym, w pół tamtej kobuzi«; »inszej co wiedzieć co ciśnie się kobuzi« (Francuzów i i. do szlachty); jeszcze około r. 1730 w grze szkolnej pyta Litwin, t. j. Białorusin, Kozaka: »ha ha, Kabuznik, i t. d.«. U nas już tylko w czasowniku skobuzieć, ‘sposępnieć’, por. czes. kabousiti se i kaboniti se, kakabus, ‘posępny’. Prasłowo, z pierwotnego