Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 230.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

kaczać, 'taczać'; kaczała, kaczałka, nazwy narzeczowe dla ‘wielkiej nogi’, dla wszelakich ‘krążków’ i ‘wałków’; kaczydło, ‘gdzie się kaczkają (i kaćkają), chlapią’; powtarza się na Bałkanie, kacziti i kaczati, dla ‘podwyższania, podwieszania’, ‘draźnienia’, ale kaczkawica, kaczket, kackati, kaćkawica, oznacza i ‘kaczydło’, ‘bajoro’.

kaczan, ‘głąb’ (kapusty, jabłka), na wschodniej połaci (we Lwowie!) znane, z rus. koczan, serb. koczan i kocen (np. od kukurudzy), nie objaśnionego na pewne.

kaczka, kaczczy i kaczy, kaczopysk, kaczyniec, kaczor (jak gęsior); wyparła na całym Zachodzie prasłowiańską nazwę ‘kaczki’ (ąty, niem. Ente, łac. anas, anatis, grec. nēssa, lit. antis, rus. utka, utionok; u południowych Słowian nazwa ta i dla innych ptaków, nawet dla sowy). Chów kaczek nie może się równać z chowem kur i gęsi, jako wiele późniejszy. Kaczany albo kaczy chlew, kaczornik, już na początku 16. wieku. Jak Maciek, Maciuś, dla ‘kocura’ (na Rusi Waśka tak samo), Boguwola (Zofja) dla ‘wilgi’, tak przeniesiono nazwę Kasi na ‘kaczkę’, czes. Kacze(na) = Katarzyna. Kaczyniec tłumaczy łac. ‘anetaria’. U Serbów i Słowieńców kacza nazwa ‘węża’, a kaczula ‘czub (u ptaków)’, ‘kapuza’; por. kaczłon, ‘rodzaj kani’, u Cygańskiego (?).

kadłub, dawniej (połowa 16. wieku) i karłub ( unika się, p. mdły i i.), charłub i skarłub; dziś o ‘tułowiu’ przeważnie; pierwotnie: ‘pień wydrążony (ska-, ka-, przedrostek; dłubać, p.), wstawiany w ziemię dla wody’; kadłubek, ‘kozub’, przezwisko mistrza Wincentego, nie z niem. Gottlieb.

kaduk, wyraz prawny łaciński, ‘puścizna’, t. j. majątek bez spadkobierców, bez krewnych; spadał na króla, ale nie włączano go do skarbu; majątki te i konfiskaty rozdawano szlachcie, np. kaduki po Arjanach. Dalej nazwa ‘słabości, padaczki’, ‘morbus caducus’, od łac. cadere, ‘padać’, ale i dla innych chorób, nawet końskich; kadukiem przezywano nasyłającego chorobę ‘djabła’: »ki go kaduk przyniósł!«, »do kaduka!«. Od tego samego pnia i kadencja (sejmowa itp.), łac. cadentia (nietylko w muzyce, jak włos. i franc. cadence). Zato kadeci, ‘młodziki’ (franc. cadet, włos. cadetto), zupełnie odmienne (wkońcu od caput)?

kadzić, kadzidło, kadzidłowy, kadzidlny, kadzidlnica (kadzilnica, kadzielnica, wedle innych podobnych nazw); prasłowiańska odmianka czadu, ‘swądu’ (p. czad), której brak odpowiednika pewnego w litewszczyźnie.

kadź, kadka, słowiańska pożyczka z nowogrec. kadi od kados, ‘cebr’, wywodzonego z semickiego, hebraj. kad; takie nazwy wędrują od narodu do narodu.

kafar do wbijania pali, z niem. Keffer.

kafla, kafel, z gliny palonej, do pieców, ścian, ‘piec’; dawniej kachel (f i ch stale się wymieniają); z niem. Kachel, pochodzącego ostatecznie z języków romańskich, łac. cacabus, ‘naczynie gliniane’; kaflowy, kaflany.

kaftan, kaftanik (nocny), ‘kamizelka’, z tur. kaftan, ‘szata zwierzchnia ozdobna’ (złote kaftany na posłów wkładano, gdy się przed sułtanem zjawiali); europejskie słowo.

kaganek, kaganiec, ‘lampka’, ‘skorupka dla świec’ (w biblji), ‘koszyk