Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 229.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

kabała, ‘intryga’, ‘nauka tajna’ (używająca chętnie i kart), z niem. i włos. cabala, ‘wróżbiarstwo’, z hebrajskiego kabbalah, ‘podanie’. Natomiast ruskie kabała, ‘zapis, obligacja’, ‘pańszczyzna’, poszło z tureck. kabala, ‘kwit, zapis’, od początku 15. wieku.

kaban, ‘wieprz’ (w Panu Tadeuszu), kabanina, ‘wieprzowina’; rus., z tur. kaban, ‘wieprz, dzik’.

kabat, ‘wierzchnia suknia obcisła’; więc i nazwa ‘kłody, więzienia’ (w kabat wsadzał pan chłopa-przestępcę); ‘suknia żołnierska’, Waffenrock (wapanrok w dawnej polszczyźnie); przekabacić, ‘przestroić, przeciągnąć na swoją stronę’. Słowo czeskie (również w znaczeniu ‘więzienia, kłody’) i polskie, dostało się w 16. wieku i do Moskwy. Wywodzą je z bizant. grec. kabadēs, ‘suknia’, ależ Grek wymawiał b jak w; istotnie też południowosłow. kawad (bułg. serb.), z nowogrec. kabadi przejęto; dawne kabadēs wywodzili Grecy z pers. kaba, ‘płaszcz’. Nasz kabat więc nie stąd, lecz z Zachodu chyba przywędrował, w 16. wieku ogólnie znany (w obu znaczeniach, ‘sukni’ i ‘kłody’); Kabatkami, w odróżnieniu od Kaszubów, zowią nadłebskich Pomorzan, od stroju. I na Zachodzie niemasz odpowiedniego słowa z b, jest tylko z p, mianowicie od łac. cappa, ‘kapuza’, ‘płaszcz’, capatus, ‘ubrany w kapę’, z czego włos. cappotto, franc. capot; nasza kapota bezpośrednio z niem. Kapote. Wywód kabatu samego nastręcza więc trudności pewne.

kabłąk, ‘zakrzywienie’; łąk, łuk, drugą część słowa stanowi, ale pierwsza?; ka- da się łatwo wytłumaczyć, p. kacap, lecz b silnie wadzi, chyba przypuścić wzór czy wpływ obłąka(?).

kabza, dziś jedynie używane, z dawniejszego kapsa, z łac. capsa, capsula, ‘futerał, pudełko’, ‘nakrywka, schowek’, por. czes. kapesný, ‘kieszonkowy’; z capsula poszła i kapsla, niem. Kapsel, franc. capsule; dalej, z romańskich języków: kasa, kasjer, zakasować, kasowy, kasetka z włos. cassetta; kieson, nazwa wozu, z franc. caisson. Od kabzy, co od nas na całą Ruś przeszła, i kabzan (przezwisko Ormianów, ‘nabijających kabzę’,?), ale kapcan przeciwnie ‘zubożałego, golca’ (‘co do kapsy wkłada, żebrze’,?) oznacza. Łac. capsa od capio, ‘chwytam’, niem. haben, heben.

kacap, przezwisko Moskali, od Ukraińców, którym Moskal chachłami (od chochoł, ‘czupryna’) odpłaca; od cap, z przyrostkiem ka- lub ko-, jak w kadłub, kabłąk(?), komudzić i i., oznaczającym coś ‘wielkiego, zgrubiałego’, nieraz pogardliwie używanym; dla brody, od Moskala niegdyś nieodłącznej, capem go przezwano.

kacerz, kacerski, kacerstwo, kacermistrz, z czes. kacierz, a to z niem. Katzer, Ketzer, z grec. katharoi (th wymawiało się sycząco), ‘czyści’, jakimi się Bogumili-Waldensi w przeciwieństwie do chrześcijan chełpili, łac. Catheri i Cazeri. Z tem słowem równobrzmiące (przypadkowo) kacerz, ‘sak, co nim ryby łowią’, z niem. Käscher, czes. keser, keserek, lit. keszerys; »kacerek na raki«, ‘płytki worek na obręczu i kiju’. Kacerzować, kacerny, miały niegdyś znaczenie ogólniejsze: ‘lżyć, oskarżać’, ‘okrutny’: »kacerne zbrodnie«.