zwierzę od ‘rogu’ nazwane, por. niem. ile, ‘mozoł, nagniot, narośl’.
jelito, narzeczowe lelito (por. leleń obok jeleń), ‘kiszka’, w l. mn. ‘wnętrzności’; tak i to samo u wszystkich Słowian; Serbowie i Słowieńcy mają olito, ze zwykłą wymianą; łuż. jelto, rus. bez je- w litonja, ‘ksieniec u przeżuwaczy’. Prasłowo (prus. laitian, ‘kiełbasa’, pożyczka z polskiej postaci bez je-? p. jemioła); łac. ilia, ‘wnętrzności’.
jełki, jełczeć, zjełczały, o starem maśle i sadle z przykrym smakiem; tak samo na Rusi (czy stamtąd przybyło?) jołkij, jelczat’; u nas i iłki. Na Rusi wywodzą słowo od jeli, ‘jodły’, niby od smaku jej smoły, ale to mylne.
jemioła, jemioło, jamioła, jemiało; bez je-: miele (nazwy miejscowe, jezioro Mielno, Mölln w Holsztynie); ptak nią się też żywiący jemielucha r. 1472, zresztą jemiołucha (-ucha i w innych nazwach ptaszych, np. grzebołucha). Prasłowo, ale z odmiankami zwykłemi u nagłosu: cerk. imeła (imelnik, ‘łowiący ptaki’), serb. imela, omela, mela, słowień. tak samo, rus. omjeła, czes. omelí, melí, jmélí, łuż. jemjelina, I jagody i kora służą od niepamiętnych czasów wyrabianiu lepu ptaszego (opis z r. 1584), więc od pnia im-, jem-, ‘chwytać’, p. jąć; przyrostek -eła jak w pszczoła.
jeniec, jeńca, z dawnego jęciec, jęćca, jęćtwo, od jęty do jąć albo od jęcie, ‘niewola’, por. objęcie, ujęcie, najęcie; »dałeś dziewki w jęcie« biblja; jętce, »jęćcy swymi nie wzgardził«, jęćstwo (pisane i jętzstwo, tz=ć) w psałterzu, tak samo w biblji. W 16. wieku piszą już jeńctwo, dalej jeństwo, jeńca, a do tego dorabiają pierwszy przypadek jeniec, a nawet nowy przymiotnik: jeński; jętka, ‘bant’; jętka, rus. jacica, ‘jednodniówka (owad)’.
jesień, prasłowiańskie (Czesi je raczej podzimem zastąpili), rus. osień; prus. asanis (czy nie pożyczka z polskiego, jako obce Litwie i Łotwie?), goc. asans, ‘czas żniwa’, niem. dawne aran, arn, dziś Ernte, pora roku od pracy na polu nazwana. O pożyczce niema i mowy, więc warto zaznaczyć, że nieraz słowiańskie styka się z niemieckiem, bez spółudziału Litwy.
jesiora, ‘ość rybia’, dawne i narzeczowe; lit. aszaka (z innym przyrostkiem); od pnia es- (esz-), obok os- (osz-), p. ostry, oś, z jeszcze innym przyrostkiem lit. aszatas, o ‘włosieniu, sierści’; stąd nazwy jesiotra i aszerys, ‘okunia’; wszystko od ‘ostrości’.
jesiotr (w r. 1419 jassothr), jesietrzyna; prasłowo; rus, osiotr, serb. jesetra; litew. erszketras (r w pierwszej zgłosce niepierwotne), prus. esketres (ta sama ryba i to samo słowo). Litwa ‘okunia’ eszerys lub aszerys przezywa; ma i bardzo podobną nazwę dla ‘cierni’, erszketis (zamiast eszketis?): obie ryby z ostrym grzbietem czy płetwami; przyrostek -tr (jak w wiatr, piętr), a pień jes-, p. jesiora; z niem. nazwą Stör (łac. sturio z niej) nic nie ma spólnego.
jestem, jest, jesteśmy, jesteście, odmienia się wedle byłem, był, byliśmy. Odmiana pierwotna, jeszcze w 14. wieku: jeśm, jeś; jest lub jeść lub je, skrócone, lub jesta; jeśmy, jeście; ocalała w odmianie czasu przeszłego, bo byłem i t. d. ściągnięto z był jeśm, byłeśm, byłem, był jeś i t. d. (był, zamiast był jest, już w cerkiewnem) w ciągu
