‘uważam’ (skąd wkońcu i estetyka), ind. āwisz, ‘jawnie’, przysłówek.
jawor, ‘platan’, ‘klon’; prasłowo; cerk aworow dąb, ‘jawor’; ‘platan’ i ‘klon’ u wszystkich Słowian; częste w nazwach, Jaworów, Jaworski i i.; początek nieznany, nie pożyczka to z niem. Ahorn, chociaż niejedną nazwę drzew istotnie pożyczano, p. lerka, limba; cer.
jaz, ‘zastawa’, ‘grobla’; prasłowiańska nazwa dla ‘odnogi’, ‘kanału’ (u innych Słowian i jez, nietylko u Czechów), dla ‘zastawy na ryby’ (i ‘sieci’, w Statucie litewskim, jak i w ruskiem); łączą z lit. eżē, prus. azi, ‘miedza’ (i ‘płytkie miejsce u brzegu’, w języku rybaków).
jazda, od ja- (p. jadę i jechać), urobione przyrostkiem zd = d (jak u-zda od uć); od tego: jeździć i jeźdźca zamiast jaździć (wedle wzoru biały: bielić, mylnie). Liczne złożenia: najazd, zajazd (i ‘karczmę’ oznacza), ujazd (termin prawny o ‘sądowem objeżdżaniu granic dóbr’, stąd nazwy miejscowe Ujazd na Śląsku, niem. Ujest, Ujazdów pod Warszawą, i t. d., a stąd znowu nazwa rodowa Ujejski z *ujeźdźski); odjazd, zjazd. Przez cały 16. wiek jezda, oczywiście wedle jeździć (częstotliwe przyjeżdżać). Obok jeździec i jezdny, ale jezdecki, o zbroi lub sukni, zatrąca czeszczyzną. Jeżdżały jak bywały itp.; ujeżdżalnia.
jaźwiec, ‘borsuk’; r. 1500: »caballus jaźwiec albo szkapa albo step« (p. żbik), pod ‘cornipes’ również: jaźwiec (nie wiedział glosator, co znaczy łacina); r. 1472 jeźwiec, z czeską wokalizacją. Prasłowo; nazwanie od jazwy, ‘nory’ (jest u innych Słowian, ale i w znaczeniu ‘rany’, prus. eizwa, ‘rana’, lit. aiża, ‘szpara’); u nas miejscowe: Jaźwia Góra, Jaźwiny, od jazwy ‘dziury’.
jażdż, jaszcz, jazgarz, ‘acerina cernua’, a jazic, jaziec, jaźwica, ‘idus’ (roku 1500 mylnie: »jesiotr albo jazic«; u Stanka 1472 roku obie ryby, jak tu, rozróżnione); powtarza się u Czechów: jeż(d)ik, ‘acerina’, i w lit. eżgys, eżegys, egżlys, prus. azegis, — od ‘ostrości’ płetw, niby jeż(?).
jąć, dziś we złożeniach: odjąć; pojąć (za żonę; ‘rozumieć’, por. niem. begreifen); nająć; przejąć; przyjąć; podjąć się czego; zająć (termin prawny); p. zdjąć; objąć (objęcia); wyjąć (wyjątek); p. wziąć; ująć się lub ująć co. Jąć powstało z *jem-ti, lit. imti, łac. emo (w pierwotnem znaczeniu ‘brania’, por. adimo, ‘biorę’; nie w późniejszem ‘kupowania’), ind. jamati, ‘dzierży’, niem. nehmen. Częstotliwe: imać. P. mieć; sejm; rękojeść; obojętny; jeniec. Odmiana pierwotna była: jąć, imę (»czego się imie«), jął, jęty; więc pojąć, poimę, pojmę; tak samo: najmę, ujmę, zajmę, a wedle tego i odejmę zamiast otimę, podejmę zamiast podimę, nadejmę. Dalej najem, najemnik, najemnica (już cerkiewne); zajem, ‘pożyczka’, »dać w zajem«, a z tego: nawzajem (dla ‘oddawania’); ujma, ujemny, odjemny; pojemny; rozejm (od rozjąć; jest i rozjemca); objętość; pojętny; wzięty (np. na słowo, ‘słynny’), wziętość; wzięcie się (‘maniery’); zajęcie, »bez zajęcia«. Częstotliwe niegdyś imać, imam (»tego się nie imam, nie imaj«); dziś tylko od złożonych, i to na -ywać: pojmywać, zajmywać, obejmywać, wyjmywać, dawniej na -ować: dojmować i t. d.; imać, imają, ocalało w rzeczowniku: »we snimaniu« (w psałterzu, ‘w zgro-
