nat w Ezopie używa tego słowa: »chwost mu (wężowi) uciął (chłop)«, ale już w 17. wieku rusyzmem się sta e; chwostać, ‘bić się (miotełki w łaźni)’, Stryjkowskiego, ruskie lub czeskie(?), ale i u innych obok chłostać (ł wymawiane jak w?): Chwościsko tyle co ‘mietlisko’, dla rzadkich włosów, por. czeskie chwostiszcze, dziś kosztie, ‘miotła’; postać bez w powszechna; mylnie przeniesiono nazwę ojca Piastowego na Popiela i zmyślono mu rozpustę.
chwytać, niegdyś tylko chycić, a obok tego, z inną wokalizacją, chwatać, chwacić (jak kisnąć i kwasić, gizd i gwazdać); do chwatać: chwat, chwacki; od chwatać dostało się w i do chytać, chycić: uchwycić zamiast dawnego uchycić. Prasłowo; cerk. chwatiti, chwatati, i chytati, chytiti, rus. chwatat’ i pochitit’, ‘porwać’, chiszcznyj, ‘drapieżny’; u Serbów i Słowieńców używa się i o ‘pośpiechu’, podczas gdy u Czechów i Łużyczan łączy się to znaczenie z postacią chwat, porównaj i naszego chwata; u Bułgarów i Serbów służy chwat i za ‘miarę’ (od piędzi do sążnia). P. chytry. Pień jest skut-, lit. bez s-, kutrus, ‘zwinny’, kutu, ‘rozruszam’; w słow. z sk- w czes. poskysti, skysti, ‘wystawiać’ (cerk. pod-skytiti, ‘nachylić głowę’), z ch- w czes. chystati, ‘sprawiać’.
chyba, ‘brak’, ‘wada’, »bez chyby«, lub bezpochybnie, ‘niezawodnie’, chybić. Rzeczownik chyba zszedł od 16. wieku na przyimek-przysłówek, ‘wyjąwszy’, łączony pierwotnie z 2. przypadkiem, np.: »wszelkie zwierzę chyba człowieka uszami rusza«, Glaber r. 1535, »nie może i jednej godziny trwać chyba choroby takiej«, »więcej ku dobremu niż ku złemu chyba swej rzeczy«, »chyba mnie niemaż inego boga«, Leopolita, »schną chyba tego iżby były pokrapiane«; ale już u Seklucjana i z 1. przypadkiem: »chyba liście same (nalazł na fidze)«. Uchybiać; chybki, szybki, jedno i to samo słowo, jak i chynąć = szynąć; w chybotać, chybać (chybaj, hybaj, ‘ruszaj!’) ocalało pierwotne znaczenie. Pień z sk-, lit. skubus, ‘szybki’. Słowo przeważnie na Zachodzie znane, czeskie chyba, ‘wątpienie’, chybati, ‘wątpić’, ‘wahać się’, chybiti, ‘chybić’, chybawý, ‘wątpliwy’, chyba używało się również przysłówkowo; słowień. chiba, ‘brak’, ‘błąd’, chibati, ‘ganić’, serb. podchiban, ‘chytry’; biało- i małorus. chyba może z polskiego. Od pierwotnego znaczenia ‘ruchu’, przez ‘kołysanie’, ‘wahanie’, do ‘pomylenia’; albo od ‘ruchu’ do ‘minięcia, pominięcia’(?). U innych Słowian to samo z sz-, rus. oszibka, ‘błąd’, oszibit’ sia; p. szybki, szubienica.
chyły, chylić się, pochyły, schylić się, schylać się, nachylać itd., wychylić; chyłem, chyłkiem (chylcem, chylądzią), ‘tajnie’. Prasłowo; cerk. pochył, ‘skrzywiony’, rus. to samo, a chiłyj ‘słaby’; podobnie na Południu, serb. chila, ‘krzywda’, chiliati, ‘patrzyć zyzem’, chiliak, ‘zyz’; czeskie jak nasze, den se chyli k weczeru. Por. chyży. Nie zgadza się z następnem, chynąć, bo w chynąć wypadło b przed n, gdy w chył tego nie było.
chynąć (się), ‘rzucić się’, to samo co szynąć (p.), z chyb-nąć; »ledwie dzień głowę chynie«, »i już się był dzień z południa chynął«, »wiatr chynie« (łódkę itp.), »chynął ognia« (‘zachwycił’), »konie w bok się chyną« (w podobnych
