cem’, chróstowy; chróściel, ptak (pisane i przez k-); chróstnik i chróstniak, chróściany. Prasłowo; z *chworst, cerk. chwrastije, ‘chróst’, rus. chworost’, chworostina, ‘badyl’, bułg. chrast, ‘krzak’, ale u Serbów i Słowieńców ‘dąb’; w staroczes. Koźma (przed r. 1125) nazwę miejscową Chwrasten od ‘krzaków’ wyłożył, później tylko chrast. Z chworst- por. nasze chwarstać, chwarszczeć, o ‘szeleście’ wszelakim, kaszub. charzt (z *chwarzt) i karzt, o ‘owsie na wybrzeżu (dla wzmocnienia tegoż wysiewanym)’.
chrupać, o wszelakim ‘szeleście’ (»śnieg chrupie pod nogami«), schrupać, ‘zgryźć’, ‘zjeść’; podobnie rus. chrupkij, ‘łomliwy’, czes. chrup, ‘chrząstka’; urobione przez -p od chrem = skrem, ‘ciąć’ (p. chromy), bo obok chrup- jest i chręp- (»o mój miły pępie, któż cię dziś ochrępie«, ‘utnie’, w pieśni dożynkowej), prus. sen-skremp-usnan, ‘zmarszczka’, nasze chrząpiel, ‘guzica’; chrupać jest obocznem z u, obok nosówek. Prasłowo i w postaci z u: rus. chrupat’ sia, ‘pękać’, bułg. chrupam, ‘gryzę’, serb. chrupiti, chrupjeti, o ‘trzasku’, chrupati, o ‘chrząkaniu świni’, słowień. chrupa, ‘zawierucha, trzaskawica’, czes. chrupati, ‘chrupać’.
chryja, wyraz szkolny dla ‘rozprawy’, ‘wykładu’, z grec, chreja, ‘sentencja’, przenoszony na wszelaką »historję«.
chrzan, prasłowiańskie, rus. chrjen; wymawiają i krzan, jak i Czesi krzen zamiast chrzien dawnego; Niemcy wschodni pożyczyli to jako Kren. Pochodzenie nieznane; lekarz grecki zapisał kerain dla tej rośliny, widocznie toż słowo ze wstawionem e.
chrzest, chrztu (zamiast chrzstu), chrzcić, chrzciciel, chrzciny, nowochrzceniec, chrzes(t)ny, chrześcijanin, chrześcijaństwo; wszystko wymawiane i przez k-, a tak i pisane pierwotnie: krzciny, krześcijaństwo, nowokrzceniec; już w psałterzu: »wiara krześciańska« (w puław. »pospolna« i »pospolita«); w Bogurodzicy czytam, dla miary wierszowej, chrześciciela, powołując się na chrześcianina. Pisownię z ch- zamiast k- wywołało ch- Chrystusa i christianus, zatrzymujące obce ch- z grec. christos, ‘pomazaniec’. Nazwę Chrystusa Chrĭst (z niem., z krótkiem ĭ, Chrĭst) przeniósł jedyny Słowianin na ‘krzyż’ sam; dla chrztu, chrzcin, miał przykład i u Niemców, kristenen, ‘czynić chrześcijaninem’. Cerk. krĭst (w wymowie ruskiej kriest) ‘krzyż’, krĭstiti ‘chrzcić’ (ale jeszcze prĕkrĭstiti sę ‘przeżegnać się’, raskrĭstiti ‘ukrzyżować’), u Serbów krst (krsta, ‘krzyże’) znaczy ‘krzyż’ i ‘chrzest’ (krsno ime, uroczystość plemienna); na Zachodzie jednak (Czesi, my, Łużyczanie) i u Słowieńców krst, krzest itd. już tylko ‘chrzest’. Przechód nazwy Chrĭsta na ‘krzyż’ umożliwiło, że był u Słowian rodzimy rzeczownik krĭst, ocalały w złożeniu okrĭst, ‘naokoło’, rus. okriestnost’, ‘okolica’, załab. wokarst (toż), od pnia kri-, kroj-, ‘ciąć’ (okrĭst znaczy właściwie ‘okrążając’, bo krąg od tego samego pnia poszedł); to krĭst pierwotne ustąpiło zupełnie (z tym jedynym wyjątkiem) nazwie Chrysta (i ‘krzyża jego’); gdy schyzmatycka Słowiańszczyzna przy krĭst = ‘krzyż’ została, katolicka krzyż dla drzewa przejęła, a krzest do ‘chrzcin’ ograniczyła. Nazwa chrześcijan, cerk.
