Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 155.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

witi, ‘nędzić’, co do gowęda, ‘bydła’, wcale nie należy, tak, żeby tylko u nas gawiedź z gawiędziną, gaw- i gow-, razem spłynęły.

gaworzyć, zamiast goworzyć (por. imię Goworek), jak gawiędź- zamiast gowiędź-; ‘mówić, prawić’; w tem znaczeniu niemal u wszystkich Słowian, rus. goworit’, czes. howorziti; pierwotne znaczenie ‘wrzawy, wrzasku’, ocalało w cerk. U nas dziś arcyrzadkie; zamiast goworu mamy gwar (p.). Pień jest gow-, -or przyrostek; gow- dla ‘wołania, wrzawy’ i ‘beku’ (gowiędo ?); w grec. goaō albo boaō, ‘wołam, biadam’; ind. (zdwojone) dżo-guwe, ‘ogłaszam’, ‘sławię’.

gawron, prasłowo; przedrostek ga- lub ka- oznacza umniejszenie, wzgardzenie, niby jak pa-, chociaż nie od przyimka wyszedł jak pa-, w indyjskiem podobne złożenia z ka-, kā-, ku-, wcale częste; i nazwa wrona, ‘kruka’; ale postaci tego słowa są wcale chwiejne: bułg. garwan (z gawran), czes. harwan, serb. kawran i łużyc. karwona; rus. gajworon i grajworon. serb. grawran. Gawronić się, jak i gapić się, o ‘bezmyślnem patrzeniu’; Mazurom i Litwinom ten ich specjał często wypominają, od 17. wieku.

gaz, gazowy, gazownia, wyraz od 17. wieku europejski, sztucznie urobiony przez słynnego alchemistę van Helmonta. Inne gazowy od gazy, nazwy pewnej ‘tkaniny’, z franc. gaze (a to, jak przeważna ilość nazw podobnych, od miejsca wyrobu, syryjskiej Gaza). Jest wreszcie gazon, gazonik, ‘trawnik’, również z franc., gazon, z niem. Wasen, ‘łąka’.

gazda, ‘gospodarz zamożniejszy’ na Podhalu, gazdostwo, gazdyni, gaździna; z węg. gazda, co skrócone z słowac. gospoda, jak ich wajda z naszego wojewoda, tarsz z towarisz, i t. p.

gazeta, gazeciarz, gazeciarski, europejskie, szczególniej w 17. i 18. wieku, z włos. gazzetta, ‘pieniążek’ (opłata dzienniczka).

gąbka, hubka, zdrobniale od gęba (p.); gąbkowy i gąbczasty.

gąsienica i wąsienica, gąsionka i wąsionka, gąska, ‘liszka’; chwiejność nagłosowa g- i w- ogólno słowiańska: bułg. wŭsenica i gŭsenica (u Serbów i Czechów nawet g-, h- wyłączne, tak samo i łużyckie), rus. gusienica; p. wąs.

gąstać, gąstolić, w 16. i 17. w., ‘szemrać, skarżyć się’, od gąst-, a to od gąd-, bo przed przyrostkiem -t samogłoski pienne przeważnie o, ą; p. gąść.

gąść, gędę, nieużywane dziś; o wszelkiej ‘muzyczce, szczególnie cichej, pokojowej’ (»sam sobie gędę«), o gędźbie na harfie, dudach; powszechne w psałterzu (»śpiewajcie a gądźcie Panu«); gądek; gędźba; p. gęśl. Prasłowiańskie; rus. gudok, o ‘skrzypcach ludowych’, czes. hudba, ‘muzyka’, cerk. gądą, gąsti, od pnia gąd-; u Litwinów z u: gausti, gaudżiu, o tych samych dźwiękach, co rus. gudiet’. Gędziec, ‘grający na gitarze’, w 15. wieku, czes. hudec.

gążew, gążwa, gążewka, ‘wić’, ‘kapturek u cepów’, z podobnem g- jak w gąsienicy, t.j. niepierwotnem; od tegoż pnia, od którego wiązać (p.) poszło; czes. houż, houżew, houżwa, ‘wić’ i ‘powróz’, houżewný, ‘twardy’ (o mięsie), ‘skąpy’ (o człowieku), houżniak, ‘sknera’, houżwiti koho, ‘gnębić kogo’.

gbit, z niem. Gebiet, ponieważ wszelkie niemieckie (dawne) złożenia z ge- przejęto jako g-, p. gbur,