w Dialogu o śmierci (około r. 1450): »Sampsona wielmi mocnego i Wietrzycha obrzymskiego (olbrzymi, zamiast Werony, Dietrich von Bern) śmierć pomorzyła«; tak samo w nazwach miejscowych: kujawskie i małopolskie Wietrzychowice nazywają się Dzietrzychowicami (r. 1392 Boguslaw de Dzietrzichowice, r. 1393 Boguta de Wetrzichouicze), a tak samo i witrychem obezwaliśmy niem. Dieterich. Dodaję kilka nazw miejscowych od innych niemieckich imion: Dziećmiarki, Dziećmiarowo, Dziećmarowice, od imienia Dietmar (Thietmar; diot, ‘lud’); Bartatów pod Lwowem z Bartoldesdorf; Lubraniec, dawniej Ludbrańc, z Liutbrand; Jerzmanów od Hermana; Iwonicz od Iwona; Jaszczułtowice od nord. Askolda; Godprzydowa od Gotfried; Gierałty od Gerold; Guncerzewice, Gącerzewo od Günther (por. rycerz); albo Łańcut z Landshut, Lanckorona z Landskrone; Fulsztyn, Melsztyn, z niem. -stein, i t. d.
dziewa, dziewica, dziewka; dziewczyna, dziewczę (oba słowa przejęli Rusini); liczne zdrobnienia; dziewoja (rzadki przyrostek, częstszy u Czechów); znaczyła pierwotnie ‘kobietę’, jako »dojącą« (karmiącą), łac. fe-mina, grec. thē-lys, ‘kobiecy’, thēlē, ‘pierś’, lit. dēlē, ‘pijawka’,. od *dhei, ‘doić’; stąd nazwa dzieci (p.), łaciń. filius, filia. Od dziewy nazwa grodowa Dziewin, nie rzadka; domyślano się z niej dowolnie Amazonek słowiańskich (u Czechów). Litwie brak tej nazwy, zastąpiła ją inną, merga. Dziewosłęby, dziewosłębić, niby od słać, w istocie zamiast dziewosnębić, co jeszcze w biblji ocalało, p. snębić; zamiast tego dziewosław w 16. w. po słowniczkach.
dziewana, od 16. w. dziewanną pisaną, ‘verbascum’, w 15. wieku też z czeska dziwizną przezwana, więc od dziwy (p.); dostała się, wedle Diany, i do mitologji polskiej u Długosza, jak najdowolniej, z Marzaną razem; ależ obie do botaniki, nie do mitologji, należą.
dziewiąty, dziewięć; jak u dziesięć (p.), tak i tu liczba główna dopiero od porządkowej urobiona; Litwin ma jeszcze dewini (łac. novem, niem. neun), obok dewintas; dzie-, lit. łotew. de-, zamiast ne- (jeszcze staroprus. newints, ‘dziewiąty’, n- zachowało) powstało albo pod wpływem nazwy dziesiątki (liczby wpływają na siebie, mówiono szeć wedle pięć, sietm wedle ośm, oziem wedle siedem), albo rozpodobniono newen- w dewen-, unikając następstwa tego samego n-. Nazwy roślin, dziewięci(e)rnika, dziewięciornika i dziewięsiła, tłumaczą nieraz łac. nazwę ‘nonenaria’ (od dziewięciu skutków leczniczych), ale dziewięsił (i nazwa olbrzyma w bajce) wyprzedza łacinę, jest ogólnie słowiańskie; rus. diewiesił, serb. dewesilj (stąd lit. pożyczka, debesyła). Pomijamy, jak przy dziesięć, przytaczanie odpowiedników słowiańskich, skoro wszędzie to samo; przytoczmy tylko osobliwsze ruskie diewianosto zamiast diewiatdiesiat (90), czes. newiesil zamiast (i obok) naszego dziewięsił (‘nonenaria’); dalej staroczes. sposób liczenia od 21 do 29, jeden itd. me(zi)dcietma, jedenmecitma; rus. tridcat’, jak czes. dwacet, trzicet.
dziewierz, dziewiorek, przestarzała (w 16. w. jeszcze powszechna) nazwa ‘brata mężowego’, dziś po-
