nekami«, »na kształt naszych dejneków«, »gorzej niż na Rusawie gdzieś między dejneki«, Potocki; już w 18. w. nie znają go więcej (dejneka w małorus. intermedjum z r. 1730); z tur. dejnek, ‘kij’ i ‘raz kijowy’ (por. »dejnekam alias wegierę«, r. 1665, o ‘kiju’, w akcie sądowym), a więc o ‘chłopstwie w kije zbrojnem’. — Stawiszcz przeciw Czarnieckiemu bronił kozak Daszko Dyneka.
dek i deka, ‘pokrycie końskie’ i i.; »koń dekiem przychędożony«, Lorichius 1557 r.; »krzywoprzysięstwu swemu deki szukał«, r. 1564; »musi z nich tę dekę zdjąć«, r. 1566; »pod dekiem tej skóry«, Potocki; ale u koni: »dla kładzenia deków«, «pod dekiem«; dekiel, Potocki; z niem. Decke, Deckel. Co innego deka, ‘sztylet’, w 16. wieku częste; p. daga.
delijunak, ‘dzielny junak’, w 17. w. (Zimorowic, Żywot kozacki, r. 1620), złożone z tur. deli, ‘szalony, odważny żołnierz’ (ogólne u Serbów i Bułgarów, delija, ‘żołnierz’). Czy nie stąd nazwa nasza delji, delury, ‘sukni wierzchnej’, w 16. i 17. wieku?
denar, denarek, w 16. w. dynar, ‘trójnóg’, ‘podstawka’, z niem. Diener, ‘sługa’. Co innego łac. nazwa monety, denar, niby ‘dziesiątak’.
deptać, od 14. w. (psałterz, »depcące mie«), depcę; tak samo w czes. deptati, ale rus. toptat’, więc pień tŭp-, p. tupać; nasz deptak, deptalnia.
dera, derka, ‘płachta’, dawniej tylko derha (por. kotara, dawniej tylko kotarha), »gunie, siermięgi, derrhe«, »nic nie ma derrha z karmazynem«, Potocki; z małorus. derha i dżerha, ‘gunia’, rumuń. czerga, ‘kołdra’, węg. cserga a tur. cserge, ‘namiot’.
derdać, dyrdać, dyrnąć, derdołkowie u Reja, w derdy, dyrdy, dyrdem, o ‘prędkim ruchu’, ‘poskoku’; ale u Czechów drdol, drdlice, drdati, o ‘czubie’, ‘czubieniu’ (Rejowi derdołkowie mogą być ‘czubaci’); dźwiękonaśladowcze.
dereń, jak ere dowodzi, pożyczka z małorus. (z równie niepierwotnem -ń, jak w darń), już r. 1472 obok rodzimego drzonu i dracza albo gliki, t. j. ‘igły’, zapisana, więc od pnia der-, p. drzeć. Prasłowo; bułg. drěn, serb. drijen, czes. drzín, rus. dieren i dioren oznaczają jednak nie ‘berberys’, jak r. 1472, lecz ‘cornus’, ‘świdwę’ (dla jagód czerwonych na nią przeniesione?); dawne niem. tirnbaum, narzeczowe dirnlein, dirle, dla ‘cornus’, byłyby pożyczką od Słowian.
deresz, o ‘koniu siwawej maści’ (i ‘ławka, na której bito’, żartobliwe), z węg. deres, ‘koń siwawej maści’ (a u Słowaków i owa ‘ławka’).
derewnia, w 16. i 17. wieku przeniesione z małorus. dla ‘wsi’: derewienka; »w lichej derewni«, »północne derewnie« (Kochanowski); przywędrowała nazwa jak sioło (p.); przysłowiowo: »wielkąście wy derewnią w Koronie naszej«, r. 1606 (o senatorach), »wielką derewnią świecą«, Potocki; ale na Małą Ruś przyszło słowo z Wielkiej, gdzie od 14. wieku dierewnia ‘wiosczynę’ znaczy (sieło jest większe) i ‘folwark’, ‘co w lesie (w dierewach) wyrobiono, wykarczowano’.
derkacz, dyrkacz, dzierkacz, inna nazwa ‘chróściela’, dźwiękonaśladowcza; rus. dierkacz, czes. drkacz; są i słowa z g, rus. diergacz.
derwisz, w 17. w. derbisz (»goły,
