się germanizmów); dachówka i ‘rynna’, w 16. wieku.
dać, dam z *dadm, dadzą (zdwojone, jak grec. didōmi, ind. dadāti, lit. duodu); imiesłowy: dany (dań, dannik, ‘płacący haracz’) i *daty (datek, dodatek; podatek, daca na Pomorzu, wydatek, zadatek, przydatek; dodatni, przydatny, wydatny obok wydajny); częstotliwe dawać, dawam i dajać, daję (dziś: dawać, daję, w biblji zawsze dawam); w licznych złożeniach nieraz o cale odmiennych znaczeniach: przedaj, sprzedaj, sprzedajny (niegdyś wyłącznie niemal używane, dziś zastąpione przez sprzedaż, urobioną wedle rzeczowników na -ż, jak kradzież), jako termin pierwotnego handlu wymiennego; wydać (za mąż, jak greck, ekdidōmi; »panna na wydaniu«, por. czes. oddawki, ‘ślub’); dziś, jak w niem., o ‘wydawaniu książek’, wydawca, wydawnictwo; udać się, udały, jak rus. udałoj, ‘dzielny’, Walcerz Udały w powieści 14. w. (nie »Walgierz Wdały«, jak mylnie odczytywano); nadawać, nadawca; oddawać, oddawca; »zdawać się na sąd czyjś«, zdaje (wydaje) mi się; zdanie, zdaniowy, dawca, dawka, przedawczyk; poddany, poddaństwo; zadawać (w kartach), zadanie, por. niem. Aufgabe. Pierwotny rozkaźnik od zdwojonego pnia brzmiał dadz (później daj); ocalał w imieniu Daćbog (zamiast Dadzbog), od głównego bóstwa Słowian, słońca, na ludzi przenoszonem. P. dar. — Z języków pokrewnych: dawać — łotew. dawāt, lit. dawiau, ‘dałem’, dowana, ‘dar’; przedaj — prus. dāja, ‘dar’; dany — łac. donum, ‘dar’ (stąd donacja, pardon); *daty — lit. duotas, duotina, ‘co ją wydają’, niby ‘datna, zdatna’, prus. dāts, łac. datus (stąd datum, data, datować), grec. dotos, dosis (stąd doza, dozys), awest. dāiti-, ‘dar’. Wyliczanie odpowiedników słowiańskich zbędne; wszędzie się powtarzają, np. dawati, dawam, cerk. dajati (razdajati), dają (dajati dziś zaginęło niemal ogólnie); rusk. prodaża (z *prodadja) inne niż nasza przedaż.
daga, dażka, ‘sztylet’, z włos. daga, a to z łac. daga (franc. dague) nieznanego pochodzenia; stąd niem. Degen, a z tego czes. deka, i dyka, cośmy w 16. w. przejęli; oba słowa od 17. w. zapomniane.
dal, dalszy, dalej, od- i wydalić, daleki, dalece (»tak dalece«) i daleko (i w złożeniach: dalekonośny). Prasłowo; tak samo powszechnie: cerk. dalĭń i dalek, udaliti, u Słowaków dial (i w biblji raz dialszy, ale to błąd). Lit. z niemą: tole, ‘daleko’, tolus, ‘daleki’, tolinti, ‘dalić’. Z polskiego dalej! niem. narzeczowe Dalli.
dalmatyka, ‘ubiór do mszy’; europejskie (z łaciń. dalmatica, ‘dalmacka szata’), u nas w 16. w. i dalmucja.
dama, damski, od 17. w., z franc. dame (łac. domina, ‘pani’); spółczesna i Niemców pożyczka.
damaszek, damaszkowy, adamaszek, damascenki (śliwy), demeszka, ‘szabla’, od nazwy miasta syryjskiego Damaszku (-ēnus końcówka dla oznaki miejsca, pochodzenia, jak nasze -ēn); e samogłoski tureckie. Powszechnie europejskie, włos. damasco; ad- z rodzajnikiem arabskim, w 16. wieku u nas jak i w łacinie średniowiecznej.
Danja, z łac., zwała się po polsku Dunią, stąd Dunin, ‘człowiek stamtąd przybyły’; duński do dziś
