i kikilis, ‘czeczotka’. Ale tamte obie? Od ryby jesiotrowatej i nazwa ‘szabli’.
czekać, do 16. w. i czakać, poczkaj, skrócone z poczekaj już od 16. w., na poczekaniu, poczekalnia; czekanka i czakanka, czekana od roku 1472 ‘podróżnik’, ‘cichorium’, czekadlnik, ‘polygonum’ r. 1472. Od rzeczownika czáka, czeskie, ‘nadzieja’, urobionego przyrostkiem -k (jak znak od znać) od cza-jati (p. czaić), ‘oczekiwać’. U wszystkich niemal Słowian z obu postaciami: czakati (zwykle starsze) i czekati; poczkati i u Czechów skrócone jak u nas.
czekan i czakan, ‘obuch’, ‘kilof’, i (najmłodsze w użyciu) ‘narzędzie muzyczne, rodzaj fletu w lasce’; ogólne u Słowian; a czasami przeważa; z węg. csákány, a to z tur. czakan (od czakmak, ‘bić, tłoczyć’).
czekczery, czekmen, zapomniane nazwy dawnego ubrania; pierwsze, to ‘spodnie’, tur. czakszer, czachczyr, z perskiego; drugie, to ‘płaszcz’, tur. czekmen (z pokrewnego sükmän, suchman u Czuwaszów, ruska i nasza sukmana).
czeladź, czeladka, czeladnik; rzeczownik zbiorowy, bo przyrostki z -d- (o rozmaitej samogłosce przed d) zbiorowości służą, por. sta-do, czę-do (p. szczątek), gawiedź, gromada. Więc zbiór *czeli czy *czela, tego samego początku co w czełwiek (p. człowiek), lit. kel-tis, ‘pokolenie’, celtycka nazwa ‘klanu’. Czeladź oznaczała ‘familję (z niewolnikami)’; w 14. i 15. wieku słowo bardzo znaczne, wcześnie zeszczuplało; w psałterzu: »prokna (proknia w puław, mylne) czeladź ludzka« ‘wszystkie pokolenia ludu’; w biblji: »syn macierze czeladnej« (»gospodyniej«, Leopolita, ale i u niego: »ociec czeladny«, t. j. ‘gospodarz’), »wiele z książąt czeladnych« (t. j. ‘rodów’), »w pokoleniu czeladnem« (»po narodziech i familiach«, Leopolita), »toć są czeladnice« (»familje«, Leopolita), »k czeladzi« (»do rodziny«, L.), »ma czeladź pije« (»moi robotnicy«, L.); czeladnikowie znaczy tylko ‘familje’. W 15. wieku czeladzin i czelednik, ‘należący do familji pańskiej’ (słudzy, nie krewni!). — U wszystkich Słowian to, i w tem samem znaczeniu; cerk. czelad’; tu i owdzie przybiera znowu ogólniejsze znaczenie, ‘ludzi, człowieka’.
czelny, bezczelny, p. czoło.
czeluść, ‘szczęka’, ‘gęba’, ‘komin’, ‘jama’; to samo i w temże znaczeniu u innych Słowian, ale pierwotne znaczenie wyłącznie o ‘ustach’, ‘gębie’, ‘pasczzece’, ponieważ słowo urobione od czoła, z przyrostkiem -just’, tak samo np. jak od skrzeli, krzeli, serb. kreluszt; na ‘czeluści piekielne’ dopiero od ‘otworu ust’ przeniesione; »w czeluściach żołądka« r. 1535.
czepić, czepiać się kogo, zaczepiać, zaczepka, uczepić się, przyczepny; na Rusi to samo, ale z c, priciepit’ sia, ciepkij (‘czepny’), cieplat’ sia, ‘zaczepiać’, uciepka, ‘zaczepka’, ciep (w dawnym języku czep’), ‘łańcuch’, ciepoczka, ‘łańcuszek’ (na Małej Rusi przeważają znacznie postaci z cz-, czipkij, ‘czepny’, przyczipyty); wymiana tego cz- i c- dowodzi, że w nagłosie było sk-, por. cep i szczepać.
czepiec, czepek, czypek (é), czepić, oczepiny (gdy pannę młodą oczepiają); tak i w tem samem znaczeniu u wszystkich Słowian; rus czepiec, serb. czepac, czes. czepec; czepiec w biblji, czapkę, Leopo-
