ogólne; ruskie z tur. czaj, a to z chińsk. czā.
czajka, czeskie czejka, co Ruś (z niem.?) czibizem zowie, gdy jej czajka ‘mewę’ oznacza, ale to niewłaściwie; czy ptak nie nazwany od czajenia się, wydawania głosem swoim tego, co się ukrywa? Inni go od głosu samego, więc dźwiękonaśladowczo, wywodzą. Czajka, ‘łódź’, zamiast szajka, tur. szajka, przez Ruś; »nawy, które szajkami zową«, w 16. wieku.
czako, ‘kaszkiet wojskowy’, ogólnie europejska pożyczka z węgier. csákó.
czał, ‘tył’, z węg. czal, bo u tego Wargockiego (rok 1609), co i cymery (p.) ma od Węgrów.
czamar(k)a, pierwotnie ‘suknia księża’, włos. zimarra, później ‘sukmana zapinana pod szyję’, franc. chamarre, ‘sukmana futrzana’, u nas w szamerunku. Te romańskie słowa wywodzą ze Wschodu. U nas nazwa niedawna.
czambuł, ‘zagon (tatarski)’, w czambuł, ‘ogółem’; z małorus., a to z tatar. czapuł, ‘zagon’.
czamlet, ‘kamlot’, w 15. i 16. w., wedle niem. Schamlat, czes. szamlat, obok łac. camelotum, ‘sukno z sierści wielbłądziej, koziej’, włosk. ciambelotto.
czapa, czapka, czapeczka, czapkować, czapnik, jak i czepiec (p.), rodzime, prasłowiańskie, powtarza się w tej lub innej postaci (rus. szapka, szapował) u wszystkich Słowian.
czapla, tak samo u wszystkich Słowian (rus. capla z narzeczy »mazurzących«, północnych); jedynie u Czechów czap, ‘bocian’. Stąd nasze nazwy Czapelski i Czapski (a więc nie Hutten-Czapski, tylko Reiher-Czapski w poprawnem tłumaczeniu). Ptak nazwany od czego? Jest czapić, przyczapić, co może z capaniem, capnięciem, (p.) w parze chodzi?. I u nas czapinos dla ‘geranium’ r. 1472.
czaprak, ogólno europejskie, z tur. czaprak, franc. niem. Schabracke, ‘nakrycie siodła’.
czar, czarować, czarownik, czarodziej, rozczarowany; prasłowo; tak samo zawsze i u wszystkich Słowian, czaroděj już cerk. w 9. wieku. Czesi jedyni ocalili pierwotne słowo, czára, ‘linja’, czarati i czarziti, ‘kreślić’, bo kreślenie było od »czarzenia« nieodłączne: kreślono (pociągano linje) nad człowiekiem przy zamawianiu. Lit. keras, ‘czar’, kerēti, ‘oczarować (urzec, słowem czy wzrokiem, uszkodzić)’, awest. czārā-, ‘środek’, ind. krnoti i karoti, ‘działa’, krtja- i kartra-, ‘czary’ (a dalej i lit. kurti, ‘budować’, t. j. ‘działać’, prus. kurke, ‘bożek urodzajów’, słowiań. kŭrczij, ‘kowal’?).
czara, czarka, czareczka, tylko polskie i ruskie, u nas niedawne, widocznie z Rusi wyszło, a tam dostało się ze Wschodu, tur. czara, ‘misa’.
czarny, czerń (u zębów, »koń nadjadszy czerni«), czarniawy, oczernić (z *oczyrznić), czarnoksiężnik, czarnobrewa i inne złożenia; 2. stopień: czyrńszy, dawniej przyczyrń, ‘nieco czarny’, czyrnidło, czyrnice (dziś czernidło, czernice), czyrniec i czerniec w 15. i 16. wieku nazwy roślin czerniących, czernobyl i nazwa ‘bylicy’; już w 15. w. nazwy wszelakich roślin: czarnocha, czarnucha, czarnuszka, czarnogłów. Prasłowo; czeskie czerný, z dawnego czrný, serb. crn, rus. czornyj, czerń, ‘tłuszcza’, cerk. czrn, czrniło
