cena, w 15. w. wyjątkowo i cana (por. cały; pierwotne cě- z koi- daje u nas i ce- i ca-), cenić, ocena, cenny, cennik, przeceniać, niedoceniać. Prasłowo; tak u wszystkich Słowian; brak go na Litwie (kaina ich niebardzo mi pewne); grec. poinē, ‘pomsta’ i ‘kara’ (stąd łaciń. poena, ‘kara’, nasze i ruskie penia, penować, penitent, pienia); łac. punīre, ‘karać’, awest. kaēnā-, ‘odwet’, ‘kara’; grec. tinō, ‘płacę (odwet), pokutuję’, timē, ‘cześć’, ‘cena’.
cenar, ogólne w 16. i 17. wieku, nazwa ‘tańca’; z niem. Zeuner(tanz).
census (wyborczy), cenzora z cenzurą, centrum, centralny i t. d. pomijamy, jako jawną i nową łacinę.
centnar, dziś rozpodobniane w cetnar; z łac. centenarius, ‘setny’ (od centum, ‘sto’, por. centymetr, centezymalny; cent, ‘grejcar’, sto ich szło na reński). Ale centl, ‘dziesiąta część’ (por. dawne firacentle), z niemiec. Zehntel. Nazwa centaurea, centurja (w 15., 16. i 17. wieku tylko centurzya, jeszcze u Potockiego, i centorzya) nic z centum, ‘sto’, nie ma spólnego, choć ją i wyżej szacowano, niem. Tausendgüldenkraut (nasz tysiącznik z tego), albo r. 1472 drożezłot i drogozłot, lepiej glistnikiem i szczotkami tamże przezwany, albo ziemną żółcią, łac. fel terrae; roślina nazwana od centaura-lekarza, mądrego Chirona.
cep, cepy, cepak, do młócenia, ale i ‘przybór błazna’, »błazen z cepami«. Prasłowo, to samo co w czepić, przyczepić, i w szczepa, szczepić, bo pień skoip- ‘odłupywać, odłamywać’; u nas i na całym Zachodzie tylko cep, cepy, w owem ograniczonem znaczeniu, ale na Południu i Rusi cěp nierównie szerszy, cerk. cěpiti, ‘szczepać’, bułg. cěpiŭ, ‘rozorywam’, ‘rozdzieram’, serb. cjepka, ‘polano’, słowień. cep, ‘szczep’, drewocep, ‘drzewoszczep’, małorus. cipok, ‘laska’, rus. ociep, ‘ramię (studni)’; tu i cerk. i rus. ocěpěněti, ‘wysychać (jak szczepa)’, ‘zmartwieć’, u Czechów i ‘zdechnąć’, s-cíplina, ‘ścierw’. Pień skoip, skeip i skep, grec. skoipos, ‘koło garncarskie’, niem. Scheibe z skība (stąd nasze skiba i szyba, p.), grec. skipōn i łac. scipio, ‘pałka’, niemiec. Schiff, ‘okręt’(?); do skep, grec. skeparnos, ‘siekiera’.
cepliki, ‘warkocze’, w wokabularzach krakowskich od roku 1537; z niem. Zöpfel, od Zopf, co i plotkami tłumaczą.
cepuch, ‘rura kominowa’, utworzone przyrostkiem -uch od sop, p. sopot; czes. copuch i sopuch.
cera, ‘mina’ (»pozwierzchowna cera«, Potocki), ‘płeć’, ‘barwa’; z włos. cera, ‘barwa’, ‘mina’; to samo co cera, ‘wosk’, łac. cera, ‘maska woskowa’; stąd i cerata, cyrata, cerat (włos. cerotto), niby ‘nawoskowana’. Zupełnie co innego jest cera, cerować i cyrować (np. pończochy), co bułg. cěriŭ, ‘leczę’, przypomina, p. cały, tem bardziej, że mamy w 16. w. scelować, ‘naprawić’ (nieraz u Reja i Miaskowskiego); ale to raczej czeskie scelowati.
ceregiele i cergiele niegdyś do stroju niewieściego należały, »pierścień i ceregiele« jeszcze u Zimorowica r. 1660, przedtem w ustawach miejskich (jak bryndy); zeszło później z ‘upominków’ na ‘korowody i ceremonje’, ceregielować się, ceregielant; z niem. widocznie; czy z Zieren, Ziererei właśnie, co także znaczenie odmieniło od ‘stroju’ do ‘ceremonij’?
