Ale już w prajęzyku nabrał znaczenia ogólniejszego: ‘być’ (‘mieszkać’, ‘bawić’); lit. buti; łac. fui, fio, futurus; ind. bhawati; niem. bin. Najwierniej zachował język grecki pierwotne znaczenie: fyō, ‘płodzę’, ‘daję róść’; fyomai, ‘rodzę się’, ‘rosnę’, ‘stawam się’, lecz i tu już schodzi na najogólniejsze: ‘być’, ‘bywać’; por. dalej grec. fyton, ‘roślina’ i ‘drzewo’, fyllon, ‘liść’, fysis ‘przyroda’ (fizyka). Złożenia są liczne, a znaczenia nieraz wcale odmienne. Pomijam częstotliwe, więc wypiszemy samo: przybyć; przebyć; odbyć; ubyć; zbyć (kogo czem; zbyło się); pozbyć się czego; nabyć; dobyć, zdobyć; wybyć; złożenia nabierają i znaczenie przechodnie (przebyć chorobę; nabyć coś; dobyć czegoś; wybyć czas). Najciekawsze z nich: zabyć, dziś niemal nieużywane wcale albo tylko jako zabywać się czem, dawniej: ‘zapomnieć’, zabędę, ‘zapomnę’ (ruskie zabudu, stałe do dziś, więc u wołyniaka Kraszewskiego, nam jego zabyć, ‘zapomnieć’, ruszczyzną trąci; istotnie ruskie są tylko: na nezabudesz, ‘na pamiątkę’, w 17. w.; niezabudki, narzeczowe, u Słowackiego i innych, ‘niezapominajki’). Jeszcze w Orlandzie P. Kochanowskiego czytamy: »waśni zabywają«, ‘zapominają’; zabyły, ‘oszalały’, biblja, »zabywałeś się na mię«, ‘szalałeś przeciw mnie’, poszły z czeskiego raczej. — P. bawić, bydło, bylica, byt, przybytek; zbyt.
bydlinek, dziś tylko ludowe, w 15. i 16. wieku ogólne, ‘śledź wędzony’; z niem. Bückling, bo dl (tl) i kl się wymieniają; piszą go w 16. w. i bytling.
bydło, bydlę, bydlęcy, zbiorowe dla ‘zwierząt domowych’, urobione od by-ć, jak sta-dło od sta-ć. Bydło i dobytek (dobytczę, jak bydlę, biblja) spółcześnie, już w 14. wieku, odmieniły znaczenie na ‘inwentarz żywy’, ‘oborę’. Pierwotne znaczenie: ‘byt’, ‘stan’, ‘mieszkanie’, zachowane do dziś w czesk., u nas niemal zaginęło, bo zwroty: »tyś (Marja) rozkosz bydła rajskiego« (w pieśni Przeworszczykowej), albo »dobre bydło mając« (t. j. ‘dobrobytu używając’) w »Janczarze« są widoczne czechizmy. Urobienia: bydlić, bydlący, bydlenie, bydliciel, stałe w psałterzach i biblji, ‘mieszkać’, ‘mieszkanie’, ‘obywatel’; podobnie w pieśniach nabożnych 15. wieku: »daj mi z tobą bydlić«, »racz nas darować niebieskim bydlenim«. Od ‘bytu’, ‘mieszkania’, przeszło bydło (jak w czeskiem) na ‘własność’, ‘posiadanie’ (w psałterzach, obok »państwa«), a wyłącznie już u nas na najpospolitszą miarę własności, na ‘żywy inwentarz rogaty’ (por. łac. pecunia, ‘pieniądz’, obok pecus, ‘bydło’); wedle liczby mnogiej łacińskiej (pecora) i psałterz i biblja jej używają: »dobytkom i bydłom«. Dla dobytku ten przechód znaczenia z ‘posiadania’ na ‘bydło’ jest niemal ogólnie słowiański (czeski, serbski, bułgarski; tu nawet dobicze, t. j. dobytczę; natomiast małoruskie dobytok, ‘bydło’, może polonizm, bo niema go w ruskiem), ale dla bydła ten przechód jest wyłącznie polski. Tak samo przeszło tylko w polskiem wardęga (z niem. Wertung, ‘oszacowanie’) na ‘bydło’, w psałterzach, biblji, narzeczowo (mazowieckie jeszcze w 16. wieku). Bydło i wardęga wyparły dawne skot (p.).
Bydło. Nazwy jego przedstawiają się osobliwiej. Słowianie zatrzy-
