Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 034.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została uwierzytelniona.

O olbrzymiem znaczeniu bartnictwa w zielonych puszczach kieleckich i mazowieskich (nadnarwiańskich) świadczy jego bogate słownictwo i prawo zwyczajowe, wyrobione między bartnikami, nawet do druku r. 1557 i 1618 podawane; p. chąźba, rączka, piesznia, czerchlić, kleczyć. Brak tego słowa na Południu; jest u całej Rusi (bort’, bortnik) i na Zachodzie (czes. brt, brtník, brtiti, ‘dziać’, załab. bartnik). Znaczy ‘wydrążenie’, łac. per-forare (co u nas w 16. w. jako przeborować przejęto, i przeberować; tak na Ruś od nas poszło), niem. bohren, grec. faros, o ‘brózdzie’, faraō, ‘orzę’; nawet litew. burna, ‘usta’, tu włączają (bułg. bŭrna, ‘usta’).

bardo u tkaczy, ‘przybijaczka’; prasłowo; takież u wszystkich Słowian: rusk. biordo, bułg., serb., słowień., czes. brdo, łużyc. bardo, załab. biordo, ‘opałka’, pobiordie, ‘przybijaczka’. Może do barć; — różnica (tu miękka, tam twarda półgłoska) nie wadzi, bo się powtarza często; znaczenie ‘ostrza, końca’; niem. bort, ‘krawędź (borta u sukni)’, Bord okrętowy, ‘burta’, może i Barte, ‘siekiera’ (p. barta), albo i dawne ang. bord, ‘szczyt, deska, stół’. U innych Słowian znaczy brdo i ‘pagórek’; u nas to już nieznane, chyba w nazwach miejscowych, Barda(?).

bardon, ‘lutnia, lira’, czes. bardun z niem. pardun.

bardzo, od 16. w. zamiast barzo, por. imię Barzy, co ocalało w przysłowiowym zwrocie: »wsadzać na barzego« albo »zsadzać z barzego (konia)« o ‘hardym, upornym’; dz zamiast z, na Litwie (ruskiej) zd zamiast z, borzdo, (ród dawny Borzdobohatych). Dawna ortografja siliła się nad rozróżnianiem tego r-z od zwykłego rz. Już w psałterzu i biblji znaczy to samo co dziś; ‘wiele’, ‘nadto’; wyjątkowo ocalało w biblji pierwotne znaczenie, ‘prędko’ (cito), które zachowali wszyscy inni Słowianie (czes. brzo, brzký, ‘prędko, prędki’; rus. barzòj, ‘chart’; są i odmianki pierwotne z g: serbs., bułg. brgo, ‘prędko’). Lit. burzgēti, ‘trzepać’, burzdēti, ‘ruchać się’, częściej z przestawką: bruzgēti i bruzdēti, ‘ruchać, śpieszyć się’, bruszkum, ‘prędko’, burzdus i bruzdus, ‘ruchliwy’; zd i w serbs.: brzdica obok brzica, o ‘rwącym potoku’; zg i zd mogą się odmieniać; że u Słowian bŭrg- postać pierwotna, tego dowodzi nazwa ptaka bargieł (p.).

bargieł (Stanko r. 1472 przytacza jakieś łaciń. bargula?), dziś ‘kowalikiem’ zwany, u Cygańskiego tylko bargieł, bargła: »jak bartnik po drzewie mknie się, śpiewać nie umie«; więc odnoszę go do bŭrg-, ‘rychły’; przyrostek -ŭł (por. szczygieł) nierzadki u nazw ptaszych. U wszystkich Słowian, przeważnie w dalszem urobieniu na -ez: rusk. biergliez, serb. brglijez (niby do lěz-, ‘łazić’), słowień. brglez, czesk. brhel, brhlík, brhlez: same gatunki bywają odmienne; nie brak i z: serb. brzelj, ‘certha muraria’.

bark, głównie w liczbie mnogiej; barczysty, ‘pleczysty’, obarczyć (»wziąć się za bary«, nowotwór sztuczny — jak tany do tańca); u nas dziś o ‘ramionach’, dawniej, np. u Potockiego, o skrzydłach i lotkach ptaka, orła (»gdy barki wypierzy«, o starym orle); u Czechów brk wręcz ‘lotka’, u Serbów, Słowieńców brk, ‘wąs’, ale i wszelka ostra kończyna, ‘szpic’ (w cerk. brczĭch, ‘loki’). Pra-