z franc. arquebuse (z niem. Hakenbüchse), arquebusier; włosk. archibuso, archibusiere.
arkan, ‘lasso tatarskie do łowienia koni z tabuna’, przenoszone na ‘więzy, łyka’; przez Ruś od Tatarów, arkan i i. ‘sznur’. Zupełnie inne, przestarzałe, arkan, a raczej w liczbie mnogiej arkana, ‘tajemnica, sekret’, z łac. arcanum.
arkas, ‘rodzaj galarety’; przepis (ile jaj, mleka itd.) dał Z. Gloger w Encyklopedji staropolskiej I 73; Mickiewicz jeszcze wymienia »te półmiski kontuzów, arkasów, blemasów«; kontuzy od łac. contusum, ‘zgniecione’, blemasy dorobił sam wedle arkasów z blomuzów (p.). Może w jakim związku z łac. arcus, p. arkusz (od formy?), skąd arcata, franc. arcade, późna u nas pożyczka arkada, ‘łuk sklepienia’. Nazwy podobne potraw czy strojów rychło z modą i smakiem giną, np. ankry, szarpy, w 17. w. dosyć ogólne, już w 18. zapomniane; domowa to nazwa, bo franc. ancre, tylko ‘spięcie’ (w budownictwie), od nazwy ‘kotwicy’, łac. ancora, znaczy; adrjan (franc. andrienne, ‘suknia z trenem‘, od aktorki nazwana); ażusta (franc. ajustement) itd.
arkusz, z łac. arcus, ‘łuk’, tak samo jak niem. Bogen, ‘arkusz’ i ‘łuk’ jako złożone we dwoje znaczy; czesk. arch, ‘arkusz’. Końcówki łac. -us, -es, -um stale odrzucamy: medyk, materja, testament; nieraz ocalały: animusz (bo -s w takim razie w -sz odmieniamy, z wyjątkiem: Chrystus, Jezus), jubileusz, a więc i arkusz zamiast ark; podobnie zatrzymujemy je w luksus (luks w Geldhabie Fredrowym i i.), w muzeum, gimnazjum; -es liczby mnogiej w margines lub pulares.
armata, ludowe harmata, ‘działo’; w 16. w. ‘flota wojenna’: w pismach politycznych bezkrólewia z r. 1572 stale o niej mowa: »gdyż sam (cesarz) na morzu armaty i portowych miast niema«; jeszcze u Knapjusza armata ‘wojsko wodne’ (jak hiszp. armada), z łac. armata, ‘uzbrojona’; dawniej i całą ‘artylerję’ oznaczało: »starszy nad armatą koronną«, »oficerowie armaty«; dopiero od 18. w. nazywano tak ‘działa’ same. Armja, jak almarja i alarm, wkońcu od łac. arma, przez niem. Armee, co za wojny trzydziestoletniej z franc. armée poszła.
aron, nawet »broda aronowa«, jakby o biblijnym Aronie mowa była, z łac. arum (maculatum), a to z grec. aron; w 15. w. tylko nazwy polskie: obrazki i i.
arsenał, słowo europejskie, z Wenecji, od arabs. dâr canakh, ‘dom pilności, warsztat okrętowy’.
as, es, ‘jedynka w kostkach i kartach’, »kość zmyli esem«, »tyle mu es, co i zyz«, Potocki. Franc. nazwami zastąpiliśmy dawne polskie, t. j. czeskie, niemieckie nazwy maści i figur (wino, czerwień, żołędź, dzwonki, wyżnik, niżnik, kralka). Odwieczna jest gra w kostki, gdy gra w »pisane« (malowane odręcznie) karty dopiero od 16. w. się rozeszła. Otóż u kostek zwały się z niem. rzuty: es, tuz, dryja (również nazwa herbowa), kwader, cynek i zez; ‘tuz’ (= Daus), ‘dwójka’, ale w kartach zastępował i esa, jako malowany o dwu okach, bo dwójka sama w kartach nie miała znaczenia; stąd ‘tuz’ i ‘as’ jedno i to samo. Dama, walet, dyska, nefka zastąpiły dawne polskie nazwy, jak i atut, adut, franc. à tout (‘na wszystko’), kozerę (p.). Es, Esse niem., pocho-
