sadził się na wiersze, np.: »abiecadło, śniadł pies sadło, matka mydło, ociec szydło; wlazł na półkę, śniadł gomółkę« (Wokabularz krakowski z r. 1539), lecz nie urabiano u nas całych zdań z abecadła, jak np. francuskie: Abbé cédez itd. albo dawne próby czeskie (i nowe ruskie z azbuką); końcowe -dło, zamiast -do, lepiej spolszcza; inni Słowianie zadowalają się samą abecedą.
abentajer, ‘kamień fałszywy’; »mają ci, którzy się około drogiego kamienia obierają, swe próby, którymi doświadczają, co prawy kamień, co abentajer«, Kromera Mnich r. 1554; »nie wszystkoć to szmarag, co się tam zieleni, najdziesz i abentair, co wnet farbę zmieni«, Rej Zwierzyniec 1562 r.; obentajer u M. Krowickiego. Z niem. Abenteuer, a to z franc. aventure (z łac. adventura, ‘przygoda’); p. awantura.
abszlag, obszlega, ‘wyłogi’, z niem. Abschlag; u Reja w Zwierzyńcu: apszlag, w Figlikach »abszlagiem by jedwabiem wszędy nastrzępiono«. Pomijamy tu inne złożenia niemieckie z ab-: abszyt, abszytować, to samo co abdankować, ‘rozpuszczać (wojsko), uwalniać’, abcug w lenungach, ‘potrącenie’, abrys, ‘zarys’, — tudzież łacińskie z ab- i abs-: absencja, absolut, abstrakcja, albo z ad-: apetyt, aplauz, aplikant.
abucht, ‘mięso wędzone’, z ormiańskiego apucht (toż samo), u pisarzy 17. w., z życia obozowego; mylnie »ambuchty konstantynopolskie« u Piekarskiego 1665 r.
acan, asan, asindziej, aśćka, p. miłość (wasza).
achtel, achtelowy czop, od 15. wieku pożyczka z niem. Achtel, ‘ósma część beczki’, jak wiertel i i.; ten sam niem. liczebnik powtarza się w firacyntlach t. j. vier achzentel (udziału w kopalni olkuskiej); »mało cetnar ołowiu na firacyntele srebra«, Potocki; »pro uno vase zachcentel argenti inventi«, w rocie z 15. w., ‘za a. srebra znalezionego’.
acz, skrócone z acze (a i cze, łac. que, ind. cza, greck. te, ‘i’), aczkoli, ‘gdyby’, ‘jeśli’ i ‘chociaż’; aczli w psałterzu ‘jeśli’; acz nic, ‘przynajmniej’, często w dawnych tekstach przez drukarzy i wydawców z acz nie mylone: »mocz to w wodzie acz nic przez dzień«, »aby acz nic ale wżdy tak nasycili się piękności jej«.
aczować na Litwie w 17. w. ‘gratulować’, ‘kolędować’; dziś Litwini tem »dziecinnem« acziu, niby słowem własnem, zastępują diekawoti, diekui.
ać, z a i ć (ci), ‘aby’, wychodzi już w 15. wieku z używania, częste jeszcze w biblji; Leopolita stale je zastąpił przez niech, i: »ać przebywa (niech)«, »ać i twym wielbłądom dam« (i naczerpam), »ać i twe wielbłądy napoję« (i dam); w księdze henrychowskiej z 2. połowy 13. wieku: »daj ać pobruszę« (‘niech’). Czesi swoje at z ati do dziś zachowali.
adamaszek, ‘tkanina jedwabna’, od nazwy miejsca wyrobu, Damaszku, skąd i nazwy dla klingi damasceńskiej, demeszki (w formie tureckiej), i dla owoców; po całej Europie w podobnem brzmieniu: franc. damas, łac. adamascus (a od arabskiego rodzajnika).
admirał, po francusku jeszcze poprawnie, bez d bezmyślnie wsuniętego, amiral; z arabskiego amir, emir, ‘dowódca’, najpierw Saracenów ogółem, później Saracenów morskich, trapiących nieustannie wybrzeża; wkońcu już tylko ‘dowódca floty’; do słowa arabskiego dodawano przyrostki romańskie: amirante, amiral
